10 Φεβρουαρίου 2025 5:47 πμ
Search

Το αξιόλογο αγιογραφικό έργο του ζωγράφου Παναγιώτη Πέτρου Γεννηματά, στο Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας.

Γράφει ο Σπύρος Μήτσης Συνταξιούχος εκπαιδευτικός

Ο Παναγιώτης Γεννηματάς γεννήθηκε στη Μάνη το 1862. Πατέρας του ήταν ο σπουδαίος καλλιτέχνης – αγιογράφος Πέτρος Γεννηματάς και θείος του ο ζωγράφος Νίκος Γεννηματάς. Φοίτησε στην τοπική σχολή αγιογραφίας,  στο Κουτηφάρι της Μάνης,  από την οποία αναδείχθηκε σπουδαίος αγιογράφος.

Σε ηλικία 15 ετών ακολούθησε τα χνάρια των μεγάλων αγιογράφων Παναγιώτη και Νικολάου Δοξαρά. Με τη σπουδαία καλλιτεχνική οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο, όπου και διδάχτηκε το θεωρητικό και καλλιτεχνικό έργο που πρόσφερε η Επτανησιακή Σχολή σκέψης. Εκεί μυήθηκε τις αρχές της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής ή της επτανησιακής ζωγραφικής, 17ος -19ος αι.,[1] και αποδεσμευόμενος από τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή παράδοση ακολούθησε, από άποψη τεχνοτροπίας και τεχνικής, το νέο καλλιτεχνικό ρεύμα. Στη Ζάκυνθο, στον πρώτο και σημαντικό  σταθμό της επαγγελματικής και καλλιτεχνικής του περιπλάνησης, δούλευε και ζωγράφιζε ασταμάτητα. Η σημαντική του δράση και προσφορά τον βοήθησε να αποχτήσει όνομα σπουδαίου αγιογράφου…

Περί το 1880, ο ζωγράφος Παναγιώτης Πέτρου Γεννηματάς, διάλεξε για μόνιμη επαγγελματική ενασχόληση τη νήσο Λευκάδα. Στο νησί των γραμμάτων και του πνεύματος αγιογράφησε σε πολλούς ναούς, όπως στον ΙΕΡΟ  ΝΑΟ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ (ιδιωτική εκκλησία των οικογενειών Βαλαωρίτη και Σταύρου),  στον «Ενοριακό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αθανίου Λευκάδος, 19ου αι.,  καθώς και στον Ιερό Ναό Εισοδίων Θεοτόκου Λευκάδας; (αγιογραφημένος από το 1794 μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα). …. κ. ά.

Ως συνεχιστής των μεγάλων ζωγράφων της επτανησιακής ζωγραφικής-τέχνης του 19ου αι. ( Ν. Τυπάλδος (1826/1828–1909), Σπ.  Προσαλέντης (1830–1895), Χαράλαμπος Παχής(1844–1891), … έγινε γνωστός σε όλα τα νησιά της Επτανήσου και όχι μόνο.

Η αξιόλογη αγιογραφική δράση και η φήμη του βοήθησαν στην παρουσία του στην ιστορική Ζάβιτσα Ακαρνανίας, όπου και άφησε το αποτύπωμα της επτανησιακής ζωγραφικής του – τέχνης.[2] Ένας άλλος σημαντικός και αξιοπρόσεκτος παράγοντας που ευνόησε την παρουσία του μεγάλου καλλιτέχνη-αγιογράφου Παναγιώτη Γεννηματά στη Ζάβιτσα, ήταν η σχετική οικονομική ευμάρεια κάποιων οικογενειών, οι πολλές εκκλησίες και τα πολλά ξωκλήσια, καθώς και οι καλές διοικητικές και οικονομικές σχέσεις των Ζαβιτσάνων με τη Λευκάδα.

Τοιχογραφικό και αγιογραφικό έργο του Παναγιώτη Γεννηματά στον Άγιο Σπυρίδωνα Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας:

Ο καλλιτέχνης αγιογράφος, Παναγιώτης Πέτρου[3] Γεννηματάς, επισκέφτηκε τη Ζάβιτσα[4]  περί το τέλος του 19ου όπου και ασχολήθηκε με την εντοίχια ζωγραφική και την αγιογραφία επί ξύλου και μουσαμά στον πολιούχο του χωριού Άγιο Σπυρίδωνα. Όσον αφορά τον Άγιο Σπυρίδωνα, τα έργα της Επτανησιακής Σχολής είναι άμεσα αναγνωρίσιμα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις με ελαιογραφίες προσωπογραφίες του πετρόχτιστου ιερού.

Μεταξύ των πολλών αγιογραφιών που φιλοτεχνήθηκαν από  τον καλλιτέχνη ζωγράφο Παναγιώτη Πέτρου Γεννηματά, ήταν ο Παντοκράτορας, η Πλατυτέρα, ο Άγιος Σπυρίδων, οι Άγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, οι απόστολοι … και οι προφήτες …

Ο πολιούχος του Αρχοντοχωρίου,  Άγιος Σπυρίδων, αγιογραφημένος σε κορνίζα-προσκυνητάρι και αγιογραφημένος σε μουσαμά στο τέμπλο του ιερού ναού, ο οποίος κατά τις μαρτυρίες των σοφών γερόντων είναι ζωγραφισμένος από τον Παναγιώτη Γεννηματά περί το 1890

Κατά τις αφηγηματικές μνήμες λογίων του χωριού (…)τα έργα του Παναγιώτη Γεννηματά, όπως οι αγιογραφίες προφητών, αποστόλων, αλλά και πολλά αναθήματα πιστών σε μουσαμά και σε ξύλο, μεταφέρθηκαν, περί το 1956, στο νέο οικοδομηθέν Ιερό Ναό Αγίου Σπυρίδωνα, και επανατοποθετήθηκαν, αρχικά στους πλάγιους τοίχους και εν συνεχεία στο ταβάνι-οροφή της εκκλησίας. Κάποια δε βρίσκονται σήμερα ατάκτως τοποθετημένα στο γυναικωνίτη του ναού …

Σήμερα ο προσκυνητής επισκέπτης στο νέο Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, μπορεί να θαυμάσει το εξαίρετο ιερό τέμπλο, με τις πολλές παλιές εικόνες –μικρού και μεγάλου μεγέθους- τις αγιογραφίες στην οροφή της εκκλησίας, το Δεσποτικό, το Προσκυνητάρι, το Αναλόγιο, καθώς και πολλά ιερά κειμήλια  του 19ου αι.

Ο πολιούχος  Άγιος Σπυρίδων, αγιογραφημένος

α) σε μουσαμά, και τοποθετημένος από το 1956 στο τέμπλο του ενοριακού ναού Αγίου Σπυρίδωνα Αρχοντοχωρίου,

β) σε ξύλο, και συντηρημένος[5] (…)

γ) εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα στο προσκυνητάρι σε ξύλινο πλαίσιο.

Το παλιό προσκύνημα του Αγίου Σπυρίδωνα βρίσκεται στη νέα εκκλησία και χρειάζεται επειγόντως συντήρηση και προστασία, όπως και τα παλιά βιβλία-κειμήλια  της Ζωοδόχου Πηγής.

 

Χριστός Παντοκράτωρ  Μέγας Αρχιερέας, αγιογραφία του 19ου αι.

Ο Χριστός Παντοκράτωρ είναι αγιογραφημένη εικόνα σε μουσαμά, έργο του ζωγράφου Παναγιώτη Πέτρου Γεννηματά, και διασώζεται στο τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα Αρχοντοχωρίου. Χρονολογείται στα τέλη του 19ου αι. (1893) και καταλαμβάνει σημαντική θέση στην εκκλησιαστική αγιογραφική τέχνη. Η εικόνα, διαστάσεων 94 x 65,5, θεωρείται ως μία από τις λίγες απεικονίσεις της μορφής του Χριστού (ελάχιστα δημοφιλής εικόνα)….

Κάτω και δεξιά του αγιογραφημένου Παντοκράτορα, επιγράφεται το όνομα του δημιουργού, Παναγιώτης Γεννηματάς, καθώς και το έτος  δημιουργίας του έργου (Λευκάδα, 1893)!

Ο Παντοκράτορας που είναι αγιογραφημένος περί το 1860, στο τέμπλο του Ιερού Ναού Εισοδίων Θεοτόκου Λευκάδας[6], είναι παρόμοιας τεχνοτροπίας με τον Παντοκράτορα που είναι αγιογραφημένος στο τέμπλο του Ιερού Ναού Αγίου Σπυρίδωνα Αρχοντοχωρίου (1893).

Περιγραφή: Ο Χριστός παριστάνεται ολόσωμος, καθήμενος στο θρόνο, κρατώντας ανοιχτό ευαγγέλιο και ευλογώντας με το δεξί χέρι του. Ως Βασιλιάς των Βασιλευόντων και Μέγας αρχιερέας, φοράει μπλε χιτώνα και βασιλική κορόνα

Τέλος, ο καλλιτέχνης Παναγιώτης Πέτρου Γεννηματάς, κατά το τέλος του 19ου αι. ή τις αρχές του 20ου αι. ζωγράφισε με περίσσια εργατικότητα και καλλιτεχνική διάθεση και πολλές άλλες εικόνες (προσφορές – δωρεές πιστών), οι οποίες κόσμησαν ή κοσμούν ακόμη κι άλλες εκκλησίες ή ξωκλήσια του χωριού[7]. Εικόνες αφιερώματα πιστών Ζαβιτσάνων είναι  επιγραμμένες στο ναό του Αγίου Νικολάου – Άη- Νικόλας ο εν Βουνένοις.. (Ν. Παπαναστάσης…).

Εν κατακλείδι,

Ο Άγιος Σπυρίδων, 1850/60;-1958: Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα  πρωτοοικοδομήθηκε τη δεκαετία 1850-1860. Βρίσκεται στην περιοχή παλιά Ζάβιτσα, λίγο βορειότερα από το νέο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα. Ήταν πετρόχτιστος, πλακόστρωτος, με δύο εισόδους, πολλά παράθυρα, τοιχογραφημένος- με εντοίχια ζωγραφική παντού… και με μεγάλη αξία[8]: οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου, των αγίων και των προφητών..  έχουν φιλοτεχνηθεί γύρω στο 1890 από τον κορυφαίο εκπρόσωπο της «Επτανησιακής Σχολής» της αγιογραφίας, τον Παναγιώτη Πέτρου Γεννηματά, οι οποίες το 1958 μεταφέρθηκαν στο νέο ιερό ναό.

Μαζί με όλα τα ιερά κειμήλια και τις εικόνες του ναού μεταφέρθηκαν και οι δύο καμπάνες, οι οποίες και επανατοποθετήθηκαν στο οικοδομηθέν νέο καμπαναριό του Αγίου Σπυρίδωνα (Λέγεται πως η μία καμπάνα ήταν αφιέρωμα του Παναγιώτη Γεννηματά;).

  • Πηγές:
  • πατήρ Ιωαννίκιος, γιος του δασκάλου-λογίου Λευκαδίου Πρωτοπρεσβυτέρου Γερασίμου Ζαμπέλη, Ι. Μητροπόλεως Λευκάδας και Ιθάκης

* παπά Αριστείδης Χριστόφορου  Ζαρκαδούλα, Κερατσίνη, καθηγητής Θεολογίας

Αφηγηματικές μνήμες: Ντζουροπάνου Κ. Βασιλική, Κ. Ι. Λιοντάκης, Παντελής Φ. Χάνδρας, Σπ. Κ. Παπαναστάσης, Επαμεινώνδας Ζ. Νικολές, Στάθης Απ. Τσίνας,  Σπ. Κ. Παπαναστάσης, …κ. ά.

Απόσπασμα από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα – εργασία  με θεματικό άξονα: «Οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια του Αρχοντοχωρίου»

ΜΗΤΣΗΣ ΘΕΟΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ

                                                                          ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ

[1] …. οι επτανήσιοι ζωγράφοι, αντί για αβγό χρησιμοποιούσαν λάδι για συνδετικό των χρωμάτων, και αντί για σανίδι χρησιμοποιούσαν μουσαμά. Η αβγοτέμπερα εγκαταλείφθηκε και την θέση της πήρε η ελαιογραφία…

[2]  Με την επτανησιακή σχολή εγκαταλείπεται η παραδοσιακή βυζαντινή τεχνική της αυγοτέμπερας πάνω σε ξύλο και επικρατεί η ελαιογραφία σε μουσαμά (ύφασμα με ειδική τεχνική προετοιμασία, ώστε να εφαρμοστεί πάνω του η ζωγραφική).. https://kyriakoulopoulos.files.wordpress.com/2013/11/ce

[3]   Με βάση τα μαθητικές καταστάσεις του Γυμνασίου Λευκάδας……… ο γιος του Πέτρος Γεννηματάς, το σχολικό έτος 1906-07 φοιτούσε στην Γ΄  τάξη.

* Γεννηματάς Πέτρος, Παναγιώτης

Τόπος Καταγωγής Επάγγελμα Πατρός Σχολικό Έτος Ηλικία Τάξη Διαγωγή Αποτέλεσμα
Λευκάδα ζωγράφος 1904-05 10 Α καλλίστη προήχθη
Λευκάδα ζωγράφος 1905-06 11 Β κοσμία προήχθη
Τόπος Καταγωγής Επάγγελμα Πατρός Σχολικό Έτος Ηλικία Τάξη Διαγωγή Αποτέλεσμα
Λευκάδα ζωγράφος 1906-07  13 Γ κοσμία απελύθη

 

[4] Την Κοινότητα Ζάβιτσα την επανίδρυσαν οι εκ Ζακύνθου Κων/πολίτες προεστοί Ζαβογιάννης, Λάσκαρης, Λογοθέτης, Ζήσιμος… και την κάνανε ξακουστή σπουδαίοι ήρωες και λόγιοι της προεπαναστατικής και της επαναστατικής περιόδου…

[5] Για το ευχάριστο αυτό αποτέλεσμα εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στον εφημέριο και τα μέλη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον αξιότιμο Δάσκαλο της Βυζαντινής Φιλολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, Γιώργο Αιμ. Πιτσινέλη, για τις πολυσχιδείς και ανιδιοτελείς ενέργειές του!

[6] Ο Παντοκράτορας Ιερού Ναού Εισοδίων Θεοτόκου Λευκάδας. Πηγή: αλίευση 10/10/23, http://www.kolivas.de/wp-content/uploads/2021/08/DSC03539.jpg

[7] Στους ναούς του Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Ιωάννη και Μοναστηριού οι αγιογραφίες τους ανήκουν σε πολύ γνωστούς Ξηρομερίτες αγιογράφους του 18ου αι. (Μπαλαδήμας ,….).

[8] Οι εξαίρετες τοιχογραφίες του παλαιού λιθόκτιστου τέμπλου ήταν σε καλή κατάσταση μέχρι και στις αρχές του 20ου αι.